Meşihat Arşivi Meclis-i Meşayih

Meclis-i Meşâyih, Osmanlı Devleti’nde tarikatların faaliyetlerini düzenlemek ve tekke ile zaviyeleri denetlemek amacıyla kurulmuş bir kurumdur. Sultan Abdülaziz döneminde 1866 yılında tesis edilen bu meclis, Şeyhülislamlık makamına bağlı olarak çalışmış ve II. Mahmud döneminde başlayan merkezileştirme politikalarının bir devamı niteliğinde olmuştur.

Meclisin en önemli görevleri arasında tarikat şeyhlerine icazet verilmesi, tekke ve zaviyelerde görev yapanların tayin, terfi ve azillerinin yapılması, tarikatlar arasında çıkan ihtilafların çözümlenmesi ve bu kurumların işleyişinin düzenlenmesi yer almaktaydı. Böylelikle Osmanlı yönetimi, tarikatların doğrudan devlet denetimi altında faaliyet göstermesini amaçlamıştır.

Meclis-i Meşâyih’in başında, şeyhülislam tarafından görevlendirilen bir nazır bulunurdu. Ayrıca her tarikatın ileri gelenlerinden temsilciler mecliste yer alır ve alınan kararlar şeyhülislama sunulurdu. Bu düzen sayesinde tarikatlar, kendi iç işleyişlerini korurken aynı zamanda devletin gözetiminde faaliyet göstermeye devam etmişlerdir.

Meclis-i Meşâyih, 1925 yılında tekke ve zaviyelerin kapatılmasına kadar varlığını sürdürmüş ve bu süreçte Osmanlı’nın son döneminde tarikatların merkezi bir otorite altında toplanmasına katkıda bulunmuştur. Kurum hakkında bilgi edinilmesini sağlayan en değerli belgeler ise Meşihat Arşivi’nde muhafaza edilen Meclis-i Meşâyih defterleridir. Bu defterlerde tarikatlara dair tayin, terfi, azil kararları ile birlikte çeşitli düzenlemeler kayıtlıdır. Dolayısıyla hem Osmanlı tasavvuf tarihi hem de bürokrasi tarihi açısından önemli kaynaklardır.

Kurumsal olarak Meclis, bugün İstanbul Müftülüğü binasının bulunduğu yerde, Şeyhülislamlık yerleşkesinde konumlanmıştır. Meclis-i Meşâyih; heyet toplantı odası, kalem odası ve teneffüs odasından oluşmaktaydı. “Kütüb-i fıkh u fetâvâya mahal” olarak inşa edilmiş olan bu binada, başta yazma ve matbu zengin fıkıh koleksiyonlarını barındıran bir kütüphane de yer almıştır. Meclis üyeleri düzenli olarak bu binada toplanmış ve gerekirse kütüphane kaynaklarından yararlanmıştır.

Süleymaniye (İstanbul)

Meclis-i Meşayih'in kurulması ile beraber tarikat, şeyh, derviş, mürit gibi kavramların tanımları netleştirilmiş, tekkelerin işleyişi, denetimi, icazet verilmesi ve temizlik-bakım gibi konulara dair talimatnameler hazırlanmıştır.